Δε γνωρίζω τον ακριβή λόγο για τον οποίο αποφάσισα να γράψω αυτό το κομμάτι. Υποθέτω ότι συνέβαλε ο φόβος απώλειας της μοναδικής μου πιστής αναγνώστριας, λόγω της ολιγωρίας που έχω επιδείξει στην ανανέωση του blog μου. Από την άλλη, θυμάμαι πόσο είχα εντυπωσιαστεί όταν είχα διαβάσει για πρώτη φορά στο βιβλίο του Δημήτρη Καμπουράκη «Μια Σταγόνα Ιστορία», για την πανδημία γρίπης του 1918. Έχω καταλήξει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι αρκετοί αγνοούν την ενδιαφέρουσα αυτή υπόθεση, πιθανόν για δύο λόγους. Είτε επειδή ήταν βραχύβια και έλαβε χώρα ανάμεσα σε δύο παγκόσμιους πολέμους που μονοπωλούν τις ιστορικές αναφορές για εκείνη την περίοδο, είτε επειδή δεν είχε τον ευφάνταστο νονό που είχε η βουβωνική πανώλη. Βλέπετε, το «μαύρος θάνατος» κερδίζει αυτόματα το αναγνωστικό κοινό, σε αντίθεση με το «ισπανική γρίπη» που παραπέμπει σε συναχωμένο τουρίστα της Ίμπιθα. Τώρα λοιπόν που είναι στην επικαιρότητα η γρίπη των χοίρων, αξίζει να θυμηθεί κάποιος ότι υπήρξαν φορές που η επιβίωση της ανθρωπότητας κρίθηκε από τυχαίους παράγοντες.
Ένα στοιχείο εντυπωσιασμού που αναφέρει οποιοσδήποτε γράφει για την πανδημία γρίπης του 1918-1919, είναι ο αριθμός των θυμάτων της γρίπης σε σχέση με τους νεκρούς του Α’ Παγκοσμίου, του λεγόμενου και Μεγάλου Πολέμου. Επειδή δε σκοπεύω να αποτελέσω εξαίρεση, όπως ήδη σωστά θα καταλάβατε η γρίπη αποδείχτηκε λίαν αποτελεσματική σε σχέση με τα αέρια μουστάρδας που έριχναν στα χαρακώματα οι συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ. Μόλις σε ένα χρόνο, οι νεκροί της “La Grippe” ξεπέρασαν σε αριθμό τα θύματα τεσσάρων χρόνων βουβωνικής πανώλης (μαύρου θανάτου από το 1347 έως το 1351). Αν και οι εκτιμήσεις προφανώς έχουν αμφιλεγόμενη ακρίβεια, γεγονός που καταδεικνύεται από το εύρος του διαστήματος του αριθμού των θυμάτων της γρίπης, η ισπανική γρίπη υπολογίζεται ότι σκότωσε 20-40 εκατομμύρια ανθρώπους με τις πλέον μετριοπαθείς εκτιμήσεις. Άλλες πηγές αναφέρουν το εξωπραγματικό νούμερο των 100 εκατομμυρίων νεκρών, το οποίο καθίσταται ακόμα πιο εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε την εποχή εκείνη τα 1,8 δισεκατομμύρια. Επιπλέον, περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού προσβλήθηκε από την ασθένεια και είχε κλινικά συμπτώματα (≈500 εκατομμύρια άνθρωποι) ενώ ο δείκτης θνησιμότητάς της ήταν ιδιαίτερα υψηλός, αφού υπερέβαινε το 2,5% σε αντίθεση με το σύνηθες 0,1% άλλων πανδημιών γρίπης. Ένα ακόμα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της, ήταν ο τρόπος με τον οποίον έπληξε τις ηλικιακές ομάδες. Αποδείχθηκε προς έκπληξη όλων πιο θανατηφόρα στα άτομα ηλικίας 20-40 ετών, γεγονός ασυνήθιστο καθώς οι κοινές μορφές γρίπης πλήττουν κυρίως ηλικιωμένους και μικρά παιδία.
Αρκετά όμως με τα νούμερα. Πιστεύω ότι ήδη εντυπωσιαστήκατε και περαιτέρω παράθεση αριθμών θα είχε αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά (να ρίχνετε καμιά ματιά συχνότερα στο blog). Ας αναφέρουμε καλύτερα ορισμένες ενδιαφέρουσες μαρτυρίες που σχετίζονται με την εν λόγω πανδημία γρίπης. Το φθινόπωρο του 1918 ο Μεγάλος Πόλεμος φαίνονταν να οδεύει προς τη λήξη του, αλλά οι συνθήκες διαβίωσης στα χαρακώματα ήταν ακόμα απάνθρωπες, τόσο για τους συμμάχους της Αντάντ, όσο και για τους στρατιώτες της Κεντρικής Συμμαχίας. Τότε, σε τοπικές εστίες ανά την υφήλιο, ξέσπασαν συμπτώματα κάποιας φαινομενικά αθώας γρίπης. Το κατά πόσο επιβεβαιώθηκε ο χαρακτηρισμός «αθώα», γίνεται εμφανές στο παρακάτω απόσπασμα της τελικής έκδοσης του Journal of the American Medical Association.
«Το 1918 έφυγε: μια χρονιά βαρυσήμαντη καθώς σήμανε τον τερματισμό του πλέον σκληρού πολέμου στα χρονικά της ανθρώπινης φυλής· μια χρονιά που σηματοδότησε, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα, το τέλος της καταστροφής του ανθρώπου από τον άνθρωπο· δυστυχώς όμως και μια χρονιά κατά την οποία αναπτύχθηκε μια ιδιαίτερα θανατηφόρα μεταδοτική ασθένεια που προκάλεσε το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων όντων. Η ιατρική επιστήμη για τεσσεράμισι χρόνια αφοσιώθηκε στην τοποθέτηση ανθρώπων στη γραμμή του πυρός και στη διατήρησή τους εκεί. Τώρα, πρέπει να στραφεί με όλη της τη δύναμη στην καταπολέμηση του μεγαλύτερου εχθρού απ’ όλους – τη μολυσματική ασθένεια.» (28/12/1918) (ημι-ελεύθερη δική μου μετάφραση, ζητώ την κατανόησή σας).
Η κατάσταση, όπως περιγράφεται από βιωματικές περιγραφές της εποχής, ήταν δραματική. Η ανεκδοτολογία της εποχής, αναφέρονταν σε τέσσερις γυναίκες που έπαιζαν μαζί Μπριτζ αργά τη νύκτα. Κατά τη διάρκειά της, το ανέκδοτο ήθελε τις τρείς να πεθαίνουν από τη γρίπη. Άλλοι, ανέφεραν ιστορίες ανθρώπων που ασθενούσαν στο δρόμο για τη δουλειά τους και πέθαιναν μέσα σε μερικές ώρες. Ένας παθολόγος της εποχής, αναφέρει ότι φαινομενικά απλές περιπτώσεις γρίπης εξελίσσονταν στις πιο βαριές περιπτώσεις πνευμονίας που είχαν ποτέ παρατηρηθεί έως τότε. Ο ίδιος, περιγράφει τη στιγμή όπου η κυάνωση εμφανίζονταν στους ασθενής σαν «μια πάλη για αέρα μέχρι να αποπνιγούν». Ένας άλλος συνάδελφός του, θυμάται ότι οι ασθενείς της γρίπης «πέθαιναν αγωνιζόμενοι να καθαρίσουν τους αεραγωγούς τους από έναν αιματοβαμμένο αφρό που μερικές φορές ανάβλυζε από τη μύτη και το στόμα τους». Το πιο χαρακτηριστικό περιστατικό το άφησα για το τέλος αμετάφραστο, για να μη το καταστρέψω με τους δεινούς μου μεταφραστικούς βαρβαρισμούς. Καταγράφτηκε λοιπόν το 1918, ότι τα παιδιά πηδούσαν σχοινάκι στον εξής σκοπό:
I had a little bird,
Its name was Enza.
I opened the window,
And in-flu-enza.
Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι από εσάς σε αυτή τη φάση θα επιθυμούν διακαώς να ανάψουν ένα κεράκι στον άνθρωπο που κατάφερε να νικήσει την θανατηφόρα αυτή ασθένεια. Κρατήστε τα χρήματά σας, διότι η επιστήμη σε αυτήν την περίπτωση σήκωσε ψηλά τα χέρια. Η ασθένεια έκανε τον κύκλο της και υποχώρησε χωρίς κάποια προφανή αιτία.
Για όσους θέλουν να διαβάσουν περαιτέρω λεπτομέρειες για την ισπανική γρίπη, παραθέτω τους συνδέσμους για τα κείμενα που χρησιμοποίησα ως πηγές για τη συγγραφή του ανωτέρω κομματιού.
http://virus.stanford.edu/uda/ (Molly Billings, The Influenza Pandemic of 1918)
http://www.cdc.gov/eid/ (J.K. Taubenberger, D.M. Morens, 1918 Influenza: the Mother of all Pandemics)
και μια αναφορά στο βιβλίο που μου γνωστοποίησε το γεγονός
Δημήτρης Καμπουράκης, Μια Σταγόνα Ιστορία (πρώτος τόμος).
